Porady prawne dla Czytelników

Dzień dobry,

Jestem matką 41-letniego Michała, niepełnosprawnego intelektualnie od urodzenia. Syn ma określony stopień niepełnosprawności jako znaczny, wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (tj. punkt 7 Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności). Czy przysługuje mi świadczenie pielęgnacyjne rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej? 

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Katalog osób, którym przysługuje świadczenie, wymieniony jest w art. 17 pkt 1 Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach pielęgnacyjnych. Do uprawnionych należą między innymi: matka lub ojciec; opiekun faktyczny, osoba będąca rodziną zastępczą spokrewnioną etc. Przechodząc do odpowiedzi na Pani pytanie, czy pobierana emerytura stanowi przeszkodę do otrzymania opisywanego świadczenia pielęgnacyjnego, należy wskazać przepis art. 17 ust. 1 lit. a Ustawy o świadczeniach pielęgnacyjnych: „Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli: osoba sprawująca opiekę: ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej  z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczenia uzupełniającym”. 

Na tej podstawie organy wydające decyzje, przyjmują, że skoro wnioskodawcy (opiekunowie osób niepełnosprawnych) mają ustalone prawo do emerytury, to nie przysługuje im świadczenie pielęgnacyjne w jakiejkolwiek wysokości.  W orzecznictwie podkreśla się, iż mimo, że wykładnia językowa przedmiotowego przepisu może doprowadzić do wniosku, że nie jest możliwe uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną,  jeśli osoba wnioskująca posiada ustalone prawo do emerytury, to jednak zastosowanie dyrektyw wykładni systemowej oraz dyrektyw wykładni funkcjonalnej i celowościowej, prowadzi do takiego rozumienia tego przepisu, że wyłącza on prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osoby mającej ustalone prawo do emerytury nie w całości, ale do wysokości tej emerytury. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w dacie uchwalenia ustawy o świadczeniach rodzinnych, wysokość ówczesnego świadczenia pielęgnacyjnego była kwotą niższą niż ówczesna wysokość świadczeń wyłączających prawo do tego świadczenia. Relacja ta utrzymywała się aż do 1 maja 2014 r., kiedy to świadczenie pielęgnacyjne wzrosło do 800 zł i stało się nieznacznie wyższe od najniższej emerytury, a następnie było waloryzowane i obecnie jest już ponad dwukrotnie wyższe od otrzymywanej przez Panią emerytury (wysokość świadczenia pielęgnacyjnego – 1830 zł (netto), wysokość emerytury – 853,63 zł (netto)). W orzecznictwie podkreśla się, że intencją ustawodawcy wprowadzającego to wyłączenie było aby uprawniony opiekun nie pobierał świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji, gdy otrzymuje świadczenie wyższe. Jednak odczytanie przepisu art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a Ustawy o świadczeniach pielęgnacyjnych w obecnych realiach – jako pozbawiającego w całości świadczenia pielęgnacyjnego także opiekuna otrzymującego świadczenie znacznie niższe, wymagałoby jednoznacznego potwierdzenia przez dyrektywy wykładni systemowej oraz funkcjonalnej i celowościowej. 

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że zasada równości polega na tym, iż wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych), charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez różnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. Jeżeli zatem prawodawca różnicuje podmioty prawa, które charakteryzują się wspólną cechą istotną, to wprowadza odstępstwo od zasady równości (wyrok TK z 9 marca 1988 r., U 7/87, a także wyroki TK z 6 maja 1998 r.,37/97, 20 października 1998 r., K 7/98, 17 maja 1999 r., P 6/98, 4 stycznia 2000 r., K 18/99, 18 grudnia 2000 r., K 10/00 21 maja 2002 r., K 30/01, 28 maja 2002 r., P 10/01, 18 marca 2014 r., SK 53/12). W świetle art. 17 ust. 1 Ustawy o świadczeniach pielęgnacyjnych, istotną cechą osób, którym przysługuje świadczenie pielęgnacyjne jest sprawowanie opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i związana z tym rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Mając na uwadze powyższe, przepis w obecnym brzmieniu należałoby uznać za oczywiście niekonstytucyjny. Podsumowując: interpretując przepis art. art. 17 ust. 1 lit. a Ustawy o świadczeniach rodzinnych wyłącznie literalnie, świadczenie nie przysługuje. Interpretując przepis z zastosowaniem dyrektyw wykładni systemowej oraz dyrektyw wykładni funkcjonalnej i celowościowej, należy przyjąć, że posiadanie przez opiekuna uprawnienia do emerytury, nie stanowi przeszkody do ustalenia jego prawa do świadczenia pielęgnacyjnego a jedynie uzasadnia przyznanie go w wysokości pomniejszonej o tę emeryturę. Interpretacji przepisu dokonuje organ (w tym przypadku prezydent miasta) a jeśli jego decyzja jest zaskarżana – Samorządowe Kolegium Odwoławcze i ewentualnie sąd administracyjny w kolejnym etapie. Otrzymując więc decyzję odmowną, warto pomyśleć o zaskarżeniu, wskazując na zastosowaną wykładnię przepisu.

Znajoma, która także jest emerytką i matką niepełnosprawnego dziecka, stara się od pewnego czasu o świadczenie pielęgnacyjne. Prezydent miasta, w którym mieszka, odmówił jej przyznania świadczenia argumentując swoją decyzję brakiem podstaw prawnych. W skrócie: pobieranie emerytury stanowi przeszkodę do otrzymania ww. świadczenia. Znajoma zaskarżyła tę decyzję do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Otrzymała korzystną według niej decyzję: SKO uchyliło decyzję Prezydenta miasta i przekazało do ponownego rozpatrzenia wskazując, że organ przy ponownym rozpoznaniu wniosku, zinterpretuje przepis Ustawy o świadczeniach rodzinnych w ten sposób, że świadczenie przysługuje w wysokości pomniejszonej o kwotę faktycznie otrzymywanej emerytury (czyli tzw. netto). Czy to kończy sprawę i znajoma otrzyma teraz świadczenie?

Na podstawie art. 138 § 2 zd. 2 Kodeksu postępowania administracyjnego. organ odwoławczy w (w tej sprawie Samorządowe Kolegium Odwoławcze) w uzasadnieniu decyzji przekazującej sprawę do ponownego rozpatrzenia może podać, jakie konkretnie okoliczności należy wziąć pod rozwagę przy ponownym badaniu sprawy i choć Kodeks postępowania administracyjnego nie przewiduje wprost związania organu pierwszej instancji tymi wskazówkami co do sposobu ich uwzględnienia, jednakże wiążą one ten organ co do obowiązku wypowiedzenia się w tym zakresie. Podobnie wskazówki sądu administracyjnego wiążą organy administracyjne i podlegają przez nie wykonaniu. Odpowiadając wprost na Pani pytanie: organ (prezydent miasta) jest zobowiązany do ponownego rozpatrzenia sprawy, jednakże doświadczenie pokazuje, że może pominąć wytyczne organu odwoławczego (Samorządowe Kolegium Odwoławcze) i wydać ponownie decyzję odmowną. Opisana przez Panią znajoma, powinna zatem oczekiwać na kolejną decyzję organu a po jej otrzymaniu, gdy będzie ona niekorzystna, podjąć przysługujące jej środki prawne.

Czytałam na forum internetowym poświęconym opiekunom osób niepełnosprawnych, że wkrótce ma nastąpić zmiana w przepisach Ustawy o świadczeniach rodzinnych. Bardzo na to liczę. Jest mi ciężko utrzymać mnie i syna z jego skromnej renty i mojej niewielkiej emerytury. Jego lekarstwa, środki higieniczne i rehabilitacja to spory wydatek.

Sejmowa Komisja ds. Petycji dnia 15 października 2020 r. wniosła do Marszałek Sejmu projekt ustawy o zmianie w Ustawie o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. Projekt zakłada, że świadczenie będzie przysługiwać każdemu, kto otrzymuje obecnie niższe świadczenie (np. emeryturę) a spełnia kryteria do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego. Zatem dalsze prace nad projektem są teraz w gestii Marszałek Sejmu. Wielu rodziców emerytów i rencistów liczy na uchwalenie tej Ustawy w możliwie jak najszybszym terminie.

Odpowiedzi opracowała pani prawnik Maria Czerwińska – Litwin.

zdjęcia Piotr Grzybowski z synami